‘गरिब मर्दा दाउराखर्च पनि पाइएन’

चिसोले कठ्यांग्रिएर श्रीमती गुमाएका लक्ष्मीपुरपतारी ६ सीतापुरका परमेश्वर पासवान ।

सिरहा – परालले छाएको सानो छाप्रो । एकातिर काठ र अर्कातिर परालकै बोझाले बारबेर गरेर चिसो भुइँमा बनाइएको डसना । त्यसमाथि पातलो सुकुल ओछ्याइको छ । नजिकै चिथ्रा परेका पुराना कपडा जोडेर बनाइएको ओढ्ने राखिएको छ । यो सिरहाको लक्ष्मीपुरपतारी गाउँपालिका–६ सीतापुरका परमेश्वर पासवानको बिछ्याउना हो । यही ओछ्यानमा कठयांग्रिएर मंगलबार राति उनकी श्रीमती माकोदेवी पासवान (४५) ले प्राण त्याग गरिन् ।

खाना खाएर परालको ओछ्यानमा निदाउन गएकी उनको सुतेकै ठाउँमा सास चुँडियो । बिहान ४ बजे घुर बालेर उठाउन जाँदा उनी टसमस नभएपछि परमेश्वरले चिच्याउँदै छिमेकी गुहारेका थिए । ‘हामी पुगेर हल्लाउँदा उनको शरीर कक्रक्क परिसकेको थियो, ’ स्थानीय रामलाल पासवानले बताए ।

 

गरिबहरूको बस्तीमा एकसरो लुगाका भरमा शीतलहर कटाउनुपर्ने बाध्यता छ । उनीहरूका लागि जाडोको सहारा नै घुर हो । एक सातादेखि पछिया हावासँगै चलेको शीतलहरका कारण मुसहर बस्तीमा अत्यास बढेको छ ।

मुटु कमाउने चिसोमा मजदुरी गरेर साँझ घर फर्केकी थिइन् उनी । राति घुर तापेर ओछ्यानमा गएकी उनको अधिक चिसोका कारण मृत्यु भएको वडाध्यक्ष राजेश्वर साह (सुडी) ले बताए ।

गाउँको ऐलानी जग्गामा फुसको छाप्रो बनाएर परमेश्वरको परिवार बस्दै आएको छ । जेनतेन ओत लाग्ने ठाउँमा घुर बालेर जाडो छल्दै आएका परमेश्वरलाई श्रीमती गुमाउनुको पीडाले निकै दुखाएको छ । भक्कानिँदै उनले भने, ‘शीतलहर हामी गरिबका लागि कालै बनेर आयो, परिवारको सहारा श्रीमती खोसेर लग्यो ।’

शरीर छोप्ने कपडा जोड्न मुस्किल भएका बेला आफूहरूका लागि महँगो ओढ्नेओछ्याउने खरिद गर्ने समस्या रहेको उनले बताए ।

न्यानो ओढ्नेओछ्याउने नहुँदा श्रीमतीको प्राण गएको दुखेसो गर्दै उनले मौसम र सरकार दुवै गरिबमारा रहेको गुनासो पोखे । ‘चिसोले पनि हामीजस्ता न्यानो जोड्न नसक्नेलाई नै हमला गर्दोरहेछ,’ उनले भने, ‘गरिब मरे पनि सरकारले चासो देखाउँदैन ।’

चिसो सुरु भएपछि सरकारले लगाउन र ओछ्याउन न्यानो कपडाको प्रबन्ध गरिदिएको भए गरिबको प्राण जोगिने यहाँका बासिन्दाहरू बताउँछन् । स्थानीय राजदेव पासवानले भने, ‘चुनाव भएपछि गाउँघरमै सरकार आउँछ भन्थ्यो, अहिलेसम्म सरकार भएको अनुभूति भएको छैन । चिसोले गरिब मर्दा दाउराखर्च पनि सहयोग भएन ।’

चिसोले कठ्यांग्रिएर माकोदेवीको मृत्युपछि ७८ परिवारको बसोबास रहेको यो सुकुमवासी पासवान बस्तीमा त्रास फैलिएको छ । गरिबीले गर्दा अरूहरू पनि चिसोका कारण यसरी नै मर्ने हुन् कि भन्ने डर स्थानीयमा पलाएको हो । बस्तीका प्रायः सबैको जीवनशैली उस्तै छ । सुत्ने, ओढ्ने, ओछ्याउनेदेखि खानपान पनि मिल्दोजुल्दो । जीवन धान्ने सहारा पनि उही अर्थात् मजदुरी ।

न्यानो लुगा जोड्ने आर्थिक हैसियत नभएका यो बस्तीका महिला पुरुष पातलो कपडा ओढेर थरथर काम्दै घरधन्दा गर्ने गर्छन् । असह्य जाडो भए उनीहरू परालको आगोमा जीउ तताउने गर्छन् । तर, परालको आगो धेरैबेर टिक्दैन, निभिहाल्छ । अनि फेरि उस्तै कँपाइ । ‘दाउरा कहाँबाट ल्याउनु हजुर,’ स्थानीय दुःखी पासवानले भने, ‘खाना पकाउन, सुत्नदेखि ताप्न परालकै सहारा छ ।’ गिरहत (जमिन्दार) को खेतमा धान काटेबापत उनीहरू पराल पाउँछन् ।

चिसो बढेपछि सीतापुरमा घुर ताप्दै एक वृद्धा ।

अहिले गहुँमा सिँचाइ गर्ने, तरकारी रोप्ने सिजन भए पनि जाडोका कारण काम रोकिएको यहाँका विपन्नहरू बताउँछन् । जाडोमा दैनिक ज्यालादारीमा जान नपाएपछि बिहान बेलुकी छाक टार्ने पिरलोमा छन् उनीहरू ।

पासवान बस्तीमा मात्र होइन, मुसहर बस्तीको कष्ट पनि कम्ती अत्यासलाग्दो छैन । बस्नका लागि गतिलो घर छैन । न्यानो कपडा छैन । परालमा बस्नुपर्ने र पराल नै ओछ्याएर सुत्नुपर्ने बाध्यता छ । मुसहर बस्तीका अधिकांशको दैनिकी यसरी नै चलिरहेको छ । उमेर भएकाहरूले जसोतसो गुजारा चलाए पनि बच्चा र वृद्धलाई अप्ठ्यारो हुने गरेको छ । दिनभर घाम नलाग्ने र हुस्सुका कारण जनजीवन प्रभावित बनेको छ ।

यो साता चिसोका कारण गोलबजार नगरपालिका–४ का शम्भु साहका ६ वर्षीय छोरा लभकुमार साह, धनगढीमाई नगरपालिका ७ कसहाका ५५ वर्षीय रामरतन महतो र गोलबजार २ लालपुरका ८० वर्षीय रामप्रसाद महतोको मृत्यु भएको स्थानीय प्रहरीले जनाएको छ ।

विपन्नलाई घुरकै सहारा
सिरहाको लक्ष्मीपुरपतारी–६ सीतापुरकी जहरीदेवी पासवान (६५) बुधबार बिहान परालको घुरमा ज्यान तताउँदै थिइन् । एकसरो लुगाका भरमा शीतलहर कटाउनुपर्ने बाध्यता उनले सुनाइन् । उनले भनिन्, ‘हाम्रा लागि जाडोको सहारा नै घुर हो ।’ एक सातादेखि पछिया हावासँगै चलेको शीतलहरका कारण मुसहर बस्तीमा अत्यास बढेको छ । ‘बाँसको टाटीले घेरिएको घरमा चिसो हावा पसेर निदाउन सकिँदैन,’ जहरीदेवीले भनिन्, ‘दैनिक मजदुरी गरेर खानुपर्ने हाम्रा लागि शीतलहर काल हो ।’  पराल ओछ्याएर रात काट्ने  र दिउँसो घुर बालेर ताप्ने यो बस्तीका सबैको दैनिकी बनेको छ ।
स्थानीय सरकारसँग पैसा छैन

लक्ष्मीपुरपतारी गाउँपालिका ६ सीतापुरमा मंगलबार चिसोले कठ्यांग्रिएर एक विपन्न महिलाको मृत्यु भयो । दर्जनौं विपन्न परिवार चिसोका कारण छटपटाइरहेका छन् । उनीहरू स्थानीय सरकारसँग बाक्ला लुगाफाटा र ओढ्नेओछ्याउने कपडाको याचना गरिरहेका छन् । तर, स्थानीय सरकारसँग न्यानो कपडा जोरजाम गरिदिने पैसा छैन ।

यो वडाका अध्यक्ष राजेश्वर साहका अनुसार वडाको खातामा शून्य रकम छ । ‘हामीले कागजकलम पनि गाउँपालिकासँग माग फारम भरेर माग्नुपर्ने अवस्था छ,’ उनले भने, ‘शीतलहरबाट पीडितलाई तत्काल राहतको अवश्यकता छ तर हामीसँग पैसा छैन ।’ गाउँपालिकासँग रकम माग गरे पनि अहिलेसम्म प्राप्त नभएको उनले बताए । यो वडामा करिब डेढ सय घर मुसहर र पासवानको बसोबास छ ।

चिसो बढेपछि जिल्लाका सबै सामुदायिक विद्यालय बन्द गरिएका छन् । जिल्ला शिक्षा अधिकारी महेन्द्र महतोका अनुसार विद्यार्थीलाई विद्यालय पुग्नै कठिन भएकाले माघ १ गतेसम्मका लागि विद्यालय बन्द गर्ने निर्णय भएको छ ।